Os seus artigos

A sombra alongada de Manuel Cuña Novás.

Sobre o tratamento dos obituarios nos xornais.

Desolación. Veleiquí un libro de poemas de Gabriela Mistral ao que temos necesidade de volver de cando en vez. Ao ler os poemas de Lois Pereiro, evocamos á poeta chilena. Anque a estética da ambos poetas sexa moi diferente, non o é o fondo da súa poesía. Lois Pereiro, monfortino de nación, da tribo dos lemavos, deuse a conocer como poeta hai anos. As súas composicións andan espalladas por diversas publicacións. Un volume, breve como a rosa, publicado recentemente, titulado sinxelamente Poemas, dá a medida da súa poesía e posiblemente do que no futuro será a sua poesía. A sua voz poética chamou poderosamente a nosa atención. Estamos dediante dunha voz poética moi persoal, sobria e desolada. Esta sobriedade e desolación resulta insólita na lírica galega dos nosos días coa escepción de A. Tovar e Fiz Vergara Vilariño e ten -como non- as suas raíces en Rosalía.

Falar de Poesía é baduar sobor do que non se sabe nen se entende. A Poesía lévanos sempre ao reino do inefable. A outra non é Poesía. ¿E como, de que xeito se pode espresar o inefable? Toda crítica sobre Poesía apenas esclarece nada. Os pretendidos análisis técnicos e estructurais o único que fan e conseguen é descuartizala: asesinala. Entendemos que a única crítica válida e suxestiva é a suxetiva. Neste sentido coidamos exemplar o libro de Gerardo Diego, Manuel Machado. Nós, ao enfrentarnos coa poesía de Lois Pereiro, o único que aspiramos é trasmitirlle ao posible leente parte do noso sentir parcial e apaixoado.

Lois Pereiro vive con profundidade e intensidade e vai poñendo en verso as suas vivencias dun xeito fiel e riguroso. Fai poucas concesións á retórica e as metáforas non abondan, mais ben escasean. O seu verso -en contraste co da maioría dos poetas actuais- é curto e os seus poemas tamén o son. Vai contando, como nunha confesión íntima, co mesmo tono de voz quebrada e lene, a orfandade do ser humano e do mundo cunha obxetividade e unha lucidez asombrosa. A través desta poesía imos descubrindo -sentindo- como o tempo vai destruindo todo, dende o home ao universo. Este canto encanta e ten, pra nós, a atración do descoñecido, do misterio e do abismo. Todo dito -confidenciado- sen unha queixa, sen un berro, sen unha protesta. As cousas son así porque son así. Lois Pereiro limítase a descreber, a ser unha testemuña, aparentemente imparcial e obxetiva, pese a sua implicación persoal nos feitos, debido a sua condición humana e a formar parte do mundo:

A lus caiu da fiestra

co enorme mar de plumas da alborada

pra anunciar que todo amor é inútil

mentres pinga con ritmo salvaxe

a cortina xeada do teu odio.

En todo este poemario pode haber desamor. Pero nunca odio. Sempre, no fondo do poema, atoparemos centilando como na noite a estrela do luceiro, unha enorme, incontible e dolorosa tenrura:

Se a morte é un incidente necesario

que me penetre calada e sen furia

a traizón e uniformemente cruel

co suor que polas noites crea o fracaso

dun corpo que coñece os seus dominios

vencido pola ofensa

continuada dos feitos.

E así desculpará a miña derrota

o medo que non sinto xa por ti.

En moitas composicións hai palabras en francés, versos en latín ou en inglés e tamén títulos de poemas. Entendemos que, neste caso concreto, non son culturalismos baratos para apampar paspás, senón unha especie de espoleta pra activar a explosión do poema e que este se desfaga como se desfai todo o que vive:

Agora a penitencia

os arrepíos.

Todo pechado dorme e falsifica

frío en conserva ou febre delongada.

Chámanos a atención neste poemario a falla de espresión do sentimento de paisaxe esterna -hai paisaxes internas e en Lois Pereiro abondan- pois o ser humano nace, vive e morre, conformado, aínda a pesar seu, por unha paisaxe ou por unhas paisaxes. En troqures atopamos referencias moi concretas a determinadas cidades irlandesas e centroeuropeas o que lle dá aos poemas un toque cosmopolita e mesmo certo esotismo. Esteña onde esteña Lois Pereiro non sale de sí e o seu canto é sempre o mesmo. Os lugares que nombra non foman parte do seu eu lírico: son, ao noso xuício, unha referencia xeográfica e pouco máis, incluído o seu Monforte de Lemos natal. Nembargantes non se trata dun poeta desarraigado. O seu doloroso sentir é ben galego.

Coidamos que volveremos máis veces a releer demoradamente os poemas de Lois Pereiro. Farémolo como unha especie de exercicio de ascética cando a alegría ou o entusiasmo se nos desborde. Cecais algún día poidamos descubrir, anque sexa difícil, despois de moitas releelecturas, o fondo sen fondo da poesía de Lois Pereiro. Ao mellor levaranos a tempos insospeitados e a lugares perdidos como poden ser o quietismo de Miguel de Molinos, do que tan parciais eran Valle Inclán e Miguel de Unamuno. O quietismo non é unicamente unha doctrina filosófica-teolóxica. Tamén resulta ser un xeito de vida esperimentada por algunhos contemplativos. Unha forma de esistencia boa pra contrapoñer a este mundo superficial e caótico no que vivemos, mellor dito: no que estamos. Viver é outra cousa.

Se temos Poemas de Lois Pereiro nas nosas maus, temos máis que un libro de versos. Poseemos un canto fondo, limpo, natural e necesario á desolación do home e do mundo. Desolación que non é tan grande porque a maxia dun poeta nos acompaña e nos guía entre tanta inseguridade e non saber. Guía e compaña que lle agradecemos ao poeta Lois Pereiro. E moi fondamente.

Polo que dicen os políticos profesionais -que entenderán desas cousas e saberán do que falan- a Constitución española era inamovible. E mesmo lle inventaron unha festividade como un santo, na que a liturxia relixiosa é sustituida pola liturxia civil. Houbo santos aos que lles quitaron a súa festividade solemne, entre eles San Pedro, cecais por ser pescador e con eso da reducción da cuota pesqueira imposta polo Mercado Común Europeo tal vez pasou ao paro ou lle deron a xubilación anticipada, aposentárono como dicen os portugueses.

Non sabemos e, polo tanto, somos iñorantes, pois, a verdade, non estamos moi impostos nestes protocolos.

O caso da Constitución española é pra cavilar. Nós, no noso cego non saber, coidábamos que a Constitución española era intocable. Pero non. Na vida e no mundo todo muda. Pero nós, na nosa creencia, tíñamos matinado propoñer, dende a nosa humildade e a "quen correspondera", que nas sucesivas edicións da Constitución española puxeran, como lema, dous versos do noso admirado Juan Ramón Jiménez, titulados El poema:

No lo toques más:

así es la rosa.

Por certo que cando se citan estes versos poñen sempre: No la toques..., ou sexa: trabucan lo con la.

Pero voltemos ao noso tema. Polo que decían e escribían, a Constitución española era algo así como un soneto de Garcilaso de la Vega, Las Soledades de Góngora ou Las Meninas de Velázquez. ¿Quen é o que se atreve a mudar ou correxer a Garcilaso, a Góngora ou a Velázquez? Pois o mesmo coa chamada Carta Magna das leises do Estado español.

Un coidaba, na súa inocencia, que a actual Constitución ía quedar tal e como a fixeron polos séculos dos séculos, amén. A realidade é ben distinta e os feitos son outros. Un entende que os mesmos que a aprobaron a desaprobaran ou modificaran e para eso habería que chamalos novamente a referéndum. Os xuristas e os que mandan non consideran necesario tal referéndum. Eles, por sí, e ante sí, decidiron e obraron.

Facemos constar que nós non votamos a Constitución española. No noso entender a mellor Constitución é non ter Constitución. Un povo ou un conxunto de povos pódense gobenar ou ordear cunhos códigos civil e penal. Toda Constitución é un teito ou unha canela prefixados postos á liberdade colectiva e individual. Unha limitación que, entendemos, non casa axeitadamente con eso que chamamos democracia.

Cantas máis leises haxa pior é. Lembramos aquel dito dun personaxe de La casa de la Troya, catedrático de Direito, que lles notificaba aos seus enseñados: Desengáñense vostedes: os pobos non serán felices deica que non escriban as súas leises nun libriño de papel de fumar. Non respondemos da teatralidade da cita, anque sí do seu sentido.

Cando se fala de constitucións, un lembra sempre ao noso Castelao. Castelao, despois de se aprobar a Constitución da II República española, perdiu que se escrebera en papel de lixa.

-¿Como en papel de lixa?

-Si, en papel de lixa: pra que non limpen o cu con ela.

A Constitución actualmente vixente á que algunhos lle poñían certas chatas e pedían a súa reforma, estaba gardada por fieis custodios que a defendían cunha intransixencia á que non había máis que pedirlle de perfecta que era.  Abondou que en Europa dixeran que había que mudala. E no intre obrouse o milagre e tódalas intransixencias desapareceron como cortina de fume basoirada polo vento.

Nós ollábamos á Constitución como algo inmaculado e observamos, atónitos e desnortados, como lle poñen un mendo. O primeiro mendo. Aos nosos miolos acode, unha vez máis, a imaxe de aquel individuo alcumado Braguetto, enmendando as pinturas da Capela Sixtina, obra de Miguel Anxo. O tal Braguetto, como se sabe, cubriu de pintura as partes das figuras humans que Miguel Anxo pintou na súa inocente, natural e deslumbrante desnudez.

Agora hai a teima de homologar todo. Esto supón unha pobreza, un xeito de uniformizar as cousas, de tirar a variedade do mundo.

Polo camiño que imos as constituciñons dos estados membros do Mercado Común Europeo van desembocar -como os ríos van ao mar, que é o morrer- nunha Constitución europea feita polos máis poderosos -o que tamén é casualidade- e, como é natural, ao seu servicio. Eso sí: salvarán as formas democráticas ou o que eles chaman democráticas.

Como decíamos, a Constitución española xa comenza con mendos. Unha vez feito o primeiro zurzido virán máis. neste tempo de consumismo, os aparellos, cando comezan a derramarse e as roupas a gastarse, xa non se arranxan nen cosen: van parar ao caixón de lixo e mércanse utensilios e roupas novas.

Quedou claro que os ibéricos non fomos capaces de facerlle un buraquiño á Constitución española. Ese privilexio estará reservado aos estranxeitros, digo eu.

Paseo pola cidade de Monforte.

Quixemos deixar pasar o noso cabreo, repousalo e sedimentalo, pra escreber sobor de Lobios con certa serenidade dentro do posible. Lobios é unha terra do sul de Ourense raiana co Reino de Portugal como nos enseñaban as vellas cartografías. Unha terra montañosa, cruzada de ríos e regatos -o Cabaleiro, o Caldas, o Mao, o Vilane, o Salas que dan conta dos seus caudais no Limia do Esquecemento- e baixan da fronteiriza Serra do Xurés, da de Santa Eufemia ou aínda dos Montes de Quinxo, ledos, cantores e optimistas. Terras ligadas a San Rosendo fundador, místico e realista que, como todo o mundo sabe, ergueu mosteiro prá eternidade na Celanova de Castor Elices, Curros Enríquez, Celso Emilio Ferreiro e Xosé Luís Méndez Ferrín. As bisbarras de Lobios e Entrimo están cheas de aldeas de misteriosa, inquedante e suxerente toponimia: Queguas, Guxinde, Bouzadagro, Lantemil, Buscalque, Manín, Gález, Xendive… E mesmo, pra que non falte nada, ten unha minúscula Compostela, situada entre Buscalque e Ludeiros. Este mundo, tan pouco conocido por nós, só entreollado e entresoñado, cando estas terras nos daban serventía de paso nas nosas viaxes a Portugal, son unha parte da Galiza. E, como galegos, sentímolas dentro de nós. Por eso queremos deixar constancia escrita de que os gobernos socialdemócratas español e portugués fixeron con estas paisaxes e, sobor de todo, coas súas xentes. No nome do progreso, do desenrolo, da modernidade, do europeísmo, da democracia, da santa utilidade pública andan a sulagar as terras nun grande encoro e, as xentes que as habitaban, botáronas a tocar o zoco polo mundo adiante. De pouco valen as indemnizacións monetarias. Espulsar do seu lugar de nacemento a familias enteiras e sulagar as súas terras é unha inxustiza e unha barbaridade. Non hai diñeiro no mundo pra pagar tal despropósito. Moitas cousas non teñen precio. Este é o caso. E mais tendo en conta que se poden dar alternativas á enerxía eléctrica producida polos encoros. Resulta unha barbaridade maiúscula, un atentado contra á xente e contra a natureza, erguer eses encoros monstruosos. Pódense facer unha chea de pequenos encoros, respetando o hábitat e o seu entorno. O que acontece é que os pequenos encoros, a curto prazo, non son tan redibeis economicamente aída que a longo prazo, pódeno ser máis. O capitalismo chega a tal grao de irracionalidade que, de seguir así, vai rematar por destruír todo o que é útil e fermoso neste mundo. Pouco vale protestar. A forza bruta está da súa banda. Xa se sabe.

A televisión chamada galega mostrou, nos seus telexornais, esceas de resistencia dos veciños ao irracional encoro que arrepiaban a calquera. De nada valeron súplicas e protestas, razonamentos, diálogos, folgas de fame. As chamadas forzas do orde esmagaron toda manifestación en contra. Os veciños tiveron que abandonar, contra a súa vontade, as súas terras, as súas casas, a súa historia e mesmo os seus defuntiños. Calquera sabe o que vai ser deles… Nen que nova vida emprenderán. E acude á nosa memoria o acontecido cos labregos lugueses cando fixeron os encoros de Portomarín e Os Peares. A meirande parte deles abriron tabernas en Lugo e non foron a ramo… Ou o acontecido en Castrelo de Miño, maxistralmente novelado por Xosé Fernández Ferreiro.

Pra nós o máis patético de todo foi a despedida dos labregos das súas terras, do seu pasado, da súa vida e dos seus devanceiros. Despedíronse cunha canción. Non sabemos quen foi o domesticadiño que compuxo a letra nun idioma no que os labregos nos falaron nen falan. Unha fala allea e imposta. Poucas cousas haberá tan tráxicas como sentir cantar a un pobo as súas desgracias, nunha lingoa que non é a súa. Estamos seguros de que nen a paisaxe que lles fixeron abandoar, nen os defuntiños que van quedar sulagados, nen moitos dos espulsados sabían o que cantaban. ¡Cantaron na lingoa dos que os botaron das súas terras! A verdade é que non sabemos que cavilar de tal anormalidade. E mais tendo en conta que as xentes de Lobeira e de Entrimo teñen cancións de despedida propias.

Aí van unhas mostras:

Adios Calvos e Corbelle,

adios Taboazas i a Fraga,

adios Quintas de Lubeira,

adios demos de Parada.

Adios igrexa de Entrimo,

tronco de tódalas flores;

adios pobo de Gález

onde quedan os meus amores.

Adios Lubeiriña triste

de costas te vou mirando;

non sei que me queda dentro

que me despido chorando.

Adios Outeiro querido,

espello do meu mirar,

¡quen me había de dicer

que un día te ía deixar!

Adios Toural de Lubeira,

tan solo tés catro casas;

nelas queda a miña vida,

consola da miña alma.

Un anaco do mundo, unhas terras de Galiza quedarán debaixo das augas. Dende agora seremos moito máis pobres [porque] nos cernan unha parte de nós mesmos.

Supoñemos que levarían tamén as campanas das eirexas parroquiais. Non nos deixan nen o consolo de que cando esas terras esteñan, definitivamente, debaixo das augas, poidamos escoitar a voz das campanas mergulladas, os únicos paxaros posibeis que poden vivir nun encoro.

Este Servidor tense por home ecuánime e parcial como din as nosas xentes populares. Por eso, dende que veu a autonomía pra Galicia, está moi atento  ao proceso que os autonómicos chaman normalización do país, en tódolos eidos, dende o político ao cultural e do social ao deportivo. Nesta normalización danse casos moi paveros e chámannos poderosamente a atención. Tanto é así que imos intentar contarllos -ou escribirllos- aos nosos leentes aínda que só o poidamos facer moi someiramente. O tema daría pra máis tomos dos que ten a chamada Enciclopedia Gallega ou as obras completas do P. Feijoo, salvando as distancias e dito sexa sen ánimo de falar.

Cecáis sería ben comenzar polos normalizadores da escrita. Estes esforzados, beneméritos e sapientísimos señores o que fan é correxir e uniformar, algo ben distinto de normalizar. Abonda ollar as edicións que teñen feito de algunhos dos nosos clásicos. A riqueza lingüística dos nosos escritotres, as súas vacilacións, as súas variedades, que lle dan un engado e un interés especial á súa obra, convértennas en algo uniforme e gris, semellante á prosa usada nos xulgados, concellos e demáis departamentos administrativos, ornato e sostén do Estado. Eso sen contar a valentía que fai falla pra enmendarlle a plana a ninguén. Xa me contarán se esto non é conmovedor e merecente de tódolos recoñecementos oficiais. Dos non oficiais non decimos nada pois ben sabemos o desagradecida que é a xente. Agardamos que, a estes beneméritos, os fiche a Universidade de Oxford pra normativizar a linguaxe do Uyses de Joyce.

O caso máis salientable é, sen dúbida, o que acontece co chamado deporte galego. Un prohomiño provinciano coruñés -o de provinciano decímolo porque non naceu na capital- está levando o noso deporte -seica é noso- a cuotas nunca denantes andadas. Tiña que ocurrir esto en A Coruña de A cova Céltica, da primeira editorial e dos primeiros Xogos Florais do século pasado, da fundación da Real Academia Gallega -cando era academia- onde se dera esta recuperación do “noso” deporte. O primeiro que fixo o tal señoriño foi normalizar o idioma galego. Nunca se lle sentiu falar en inglés, francés, quechua ou occitano. Levou o “noso” hokey -deporte ben galego- ao sétimo ceo, ganando non sabemos cantos campeonatos galegos, españois e europeus. Pra eso -ao contrario do que andan a facer por aí adiante- deulle tódalas oportunidades do mundo aos xogadores do país, refugou a fixacfhe de estranxeiros e acadoyu un equipo modelo. O tal dirixente cecáis cavile que é máis importante importar cerebros e non “deportistas” profesionais. Os deportistas fanse, non se importan. Os importados supoñen, xa se sabe, unha sangría prás divisas.

O mesmo acontecía co fútbol. Os máis importantes equipos de Galicia estaban cheos de xogadores foráneos, con nomes dificeis de pronunciar e mesmo de lembrar pola afición que seica tamén é do país. Os resultados chamados deportivos ben á vista están. O Celta -pra algunhos Celtiña- case, case rozanso a Segunda División B. ¡Que vergoñísima! E o Deportivo -en Galicia só hai un- máis de vinte anos na Segunda División. Pro chegou o normalizador e, coa axuda encoberta da forza viva da cidade, fixeron o milagre. Unha cidade de primeira precisa un equipo de fútbol tamén de primeira. Houbo unha época na que a vila chamada París non tiña ningún equipo de fútbol de Primeira División. Unha desgracia ocúrrelle a calqueira.

Agora o taumaturgo normalizador, seguindo a filosofía que levou aos seus equipos aos meirandes trunfos, anda por tódolos lugares, aldeas, vilas e cidades do país na percura de novos valores futbolísticos pra incorporalos ao seu club. Licenciou a tódolos estranxeiros pra comenzar pola base. Esto non supón despreciar a ninguén nen pechar as fronteiras en Pedrafita do Cebreiro ou en Feces de Abaixo, nome ben espresivo por certo. O noso eficaz dirixente, seguindo o camiño emprendido, terá grandes trunfos sociais e deportivos. O seu lema semella ser: defender o priopio non supón atacar o alleo.

Compría aínda referirse a algunhos dos políticos con cargos importantes na Xunta de Galicia. A TVG non cansa de lembrarnos eso tan certo: “Galicia faise en galego”. Nós, na nosa infinda comprensión, entendemos moi ben a eses políticos. Fan un esforzo tremendo pra non espresarse en galego, ao que intentan normalizar con toda a súa alma. Coidan que os doentes galegos non entenden o seu idioma propio. Nen os doentes nen os labregos. Calqueira día solprénderannos facendo impartir cursiños de galego -eso sí normativizado- aos doentes dos hospitais e ás xentes do campo. Daquela eles tamén se normalizarán porque, ao noso xuicio, normativizados xa están. E ben normativizados.

Asimesmo hai xentes moi susceptibeis e conscentes que, se precisan usar un idioma que falan con vicios e eivas, renuncian a facelo, precisamente, por respeto a ese idioma pois o único que fan ao falar é traducir literalmente do seu idioma natural. En Galicia nunca se escoita, cando se fala castelán por un galego, decir vino pois non se sabe se o viño é branco ou é tinto. Nen traxe xa que pode ser un traxe de vrau ou de inverno, de traballo ou de gala. Nen tampouco vistes, a xente non adoita a andar despida, senón algunhos que sabemos. E así sucesivamente. Pro esto só courría cando aínda non nos normalizaran nen normativizaran. O que son as cousas.

As diferencias entre escritor e xornalista.

A palabra prodixiosa do poeta de Santalla de Lóuzara.

Loas do viño gorentoso que medra nos bancais do Sil.

Reivindicación iconográfica dos seres que están detrás do soño.

Tipoloxías da sede e poetas do viño.

Sociolingüística dun erro.

Perfil dun home 'gracioso, inxenioso, aberto, cordial e divertido'.

A extinción das atmósferas tabernarias.

Un 'berro de amor desesperado' pola RAG.

Das desgracias que padece un país que perdeu a memoria da súa independencia.

Crónica das polémicas festas patronais de Monforte de 1979. 

Un poeta entre Portugal e Galiza.

Pervivencia dun pintor que saíu do paraíso para dar unha volta polo mundo.

O abandono do poeta nacional e da súa vila.

As habelencias do home 'Tranquilo' de Ribas Pequenas.

Benito Vicetto, o carceleiro monfortino.

De campaña electoral en 1979.

Revisando a poesía de Avelino Cachafeiro.

De como os homes e as cousas non son sempre o que parecen.

Perfil de Manuel García Paz, escritor en dialecto vianés.

A poesía na historia chantadina.

Elexía polo asasinato do xardín máis fermoso da Terra Chá.

Evocación dunha visita con Fole e Pimentel ás terras de Ulloa.

Personaxes desaparecidas de Lugo.

A xinea chairega dos Hortas.

O tesouro de Outeiro de Rei.